Xalka Jubbaland ma lagu xallin karaa xeeladda baabuurta Japan?
Abukar Y. Warsame
abukar60@netscape.net
Juunyo 03 2013
Akhristow inta aanan u gelin ujeeddada qoraalkeyga oo ah sidii xal loogu heli lahaa muranka iyo is-qab-qabsiga beryahaan ka alloosnaa maamulkii Kismaayo looga dhawaaqay ee Jubbaland aan kuu soo hormariyo sharaxaad ku saabsan baabuurta Jabbaanka iyo sida ay iila muuqatay inay xiriir ula yeelan karto xalka Jubbaland.
Hadda ka hor ayaa waxaa dhacday in xagaaggii sannadkii 1996 aan shaqo injineernimo (Site Engineer) ku joogay tuulo yar oo Kanada ku taal oo la yiraahdo Manitouwadge oo ka tirsan Thunderbay, Ontario. Biyo xireen iyo waddo ku meeraysan baan qolo dahabka qodda u dhisaynay. Saacado badan baa laga shaqeeyaa dhul qarfa ah oo waqtigu aad buu ciriiri noogu ahaa. Waxaa gaadiid ii ah gaari 4WD Pickup ah oo nooca Soomaalidu u taqaan Qooqan oo kambaniga aan u shaqeeyo leeyahay. Maalin maalmaha ka mid ah ayaa ninkii madaxda ii ahaa wuxuu ii dhiibay fure gaari kale leeyahay oo wuxuu igu wargeliyey inaan gaarigaas oo meel cabbar noo jirta yaal aan ka soo qaato kaygana aan halkaas uga soo tago maadaama dayactir iyo samays la gaynayo.
Anigoon dhanna dayin ayaan waqti yar ka dib goobtii gaarigu yaallay isa soo taagay. Gaarigii aan watay inta si hal-haleel ah u soo xir-xiray ayaan kii kale horey ka koray. Kursigii iyo muraayadahii intaanan hagaagsanin ayaan is tusay inaan gaariga sii kiciyo. Furihii markaan saas ugu rogay ayuu gaarigii sidii qaalin yar oo buub ah horey iila booday oo haddana raqle ku sii daray. Anfariirkii iyo naxdintii ayaa labadii lugoodna midba waxay doonto riixday (farsyoonihii, bareeggii, iyo sheellarahii). Ilaahey mahaddiis dhawr jeer markuu raqleeyey ayuu gaarigii iskiis isaga damay oo istaagay. Nasiib wanaag gaariga hortiisa baabuur kale ama wax uu dar-daro kama ag dhawayn, dadna warkiisba daa oo meel cidla ah ayuu gaarigu hoganayey. Daqiiqaddaas ka hor maskaxdayda kuma soo dhicin in gaariga aan watay uu ahaa nooca aan marshada lahayn (automatic) kan meesha yaallayna uu yahay kii marshada lahaa (manual).
Ceebtu waxay ka dhacday in aqoontayda waddidda ee baabuurta marshada leh ay koobnayd oo Soomaaliya aan wax yar ku waday noocaas balse Kanada oo baabuurta laga wato badankooda ay yihiin nooca Automatic aan sharciga baabuur wadidda ku qaatay. Waxaan is tusay inaan nafteyda iyo tan dadka kaleba khatar gelin karo haddii aan ku indho adaygo wadista baabuurka marshada gacanta ah leh sidaas baan ninkii madaxda ii ahaa ku wargeliyey oo isna baabuur kale iigu dalbay oo meeshii la iigu keenay.
Kanada sharciga baabuur wadidda uma kala soocna mid marsho iyo midaan lahayn oo noocaad rabto ayaad ku wadan kartaa. Balse waddamada sida Sweden oo kale haddii aad sharciga baabuur wadidda ku qaadatid baabuur aan marsho lahayn (automatic) kuma wadan kartid mid marsho leh oo waa ganaax iyo sharcigoo lagaa qaado haddii aad sharcigaas jabiso. Inkastoo wadiddii baabuurta marshada leh aan markaan bartay haddana qaadashada sharciga baabuur waddida oo aad ugu dhib iyo kharash badan waddankan Sweden ayaan go’aansaday inaan isla sharcigii baabuurta aan marshada lahayn aan halkanna ku qaato. Taas macnaheedu waa inaan la igu arki karin anoo wada baabuur marsho leh. Waxaa intaasi sii dheer in xaaskeygu ay labada noocba wadan karto maadaama ay haysato kii baabuurta marshada leh loogu talagalay oo ka heer sarreeya kan baabuurta aan marshada lahayn dantuse waxay ka fursan weydey in aan yeelanno gaari nooca aan marshada lahayn ah maadaama anigii aanan kii marshada lahaa ku wadan karin sharciga baabuur wadidda ee aan hadda haysto.
Maalin dhawayd ayaan go’aansannay inaan baabuur kale soo qaadanno oo kii hore isk beddelno, Baabuurkii aan soo gadannay waa mid labadii noocba ka kooban (multi-drive) oo wuxuu leeyahay marsho markii aad rabtana u isticmaalayso sidii baabuurtii marshada lahayd, markii kalana sida kii aan marshada lahayn ayaad u wadanaysaa. Akhristow waa meeshan meesha xaalka Jubbaland iyo baabuurta Japan isu keentay.
Maadaama arrimaha Jubbaland hadal-hayntooda iyo dooddeeduba beryahaan maskaxda naga qabsadeen oo xataa salaadda mar-marka qaarkood sahwi naga geliso ayaa waxaa dhacday in xaaskeyga oo gaariga wadda anna aan xagga hore fadhiyo ay arrimaha ka taagan Jubbaland maskaxdayda ku soo dhaceen. Markaas waxaan isha ku hayey meesha marshadau ku taal (gear box). Waxaa ii sawirantay in sheekada Jubbaland ay dawladdana u tahay nin baabuur marsho ah wade looga dhigay halka maamulka Jubbaland ay baabuur nooca aan marshada lahayn ay shukaanta u fadhiyaan. Waxaan is weydiiyey sidee ku dhacday in hal dastuur ay qolaba si ugu dooddo inay yihiin cidda ilaalineysa oo ku dhaqmaysa halka qolada kalana ay ku xadgudbayso. Dawladdii waxay leedahay maamuulkii Kismaayo looga dhawaaqay waa sharci darro oo dastuurkii ku meel gaarka ahaa buu khilaafsan yahay. Maamulkii Kismaaya looga dhawaaqayna wuxuu ku doodayaa in dastuurku u oggol yahay maamulka ay samaysteen oo diidmada dawladdu ay dastuurka ka hor imaaneyso.
Waxaan dib u jaleecay qodobka ka hadlaaya maamul gobleedyada samayntoota iyo arrimaha la xiriira oo ah qodobka 49aad ee dastuurka ku meel gaarka ah wuxuuna ka kooban yahay lix (6) faqro. Waa kan qodabkaas iyo faqrooyinka/faracyada uu ka kooban yahay:
1. Tirada iyo xuduudaha Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka cusub waxaa go’aaminaya Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka.
2. Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka, inta aanu goyn tirada iyo xudduudaha Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka, wuxuu magacaabayaa guddi heer qaran ah oo daraasad ka sameeya, warbixin ay la socdaan talooyinna u bandhiga Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka.
3. Magacaabidda guddigu lagu xusay faqradda 2 ee kore waa inuu ka horreeyo sharci Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka uu ansixyo oo qeexaya:
a. xilalka iyo awoodaha Guddiga;
b. hal-beegyada uu u cuskanayo samaynta Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka iyo shuruudaha qayb dalka ka mid ihi ku mutaysan karto inay ka mid noqoto Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka;
c. tirada xubnaha guddiga, shuruudaha xubinnimada iyo siyaabaha lagu magacaabayo xubnaha guddiga, muddada xilhayntood, xuquuqdooda;
4. Tirada iyo xuduudaha degmooyinka Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka waxaa goynaya sharci uu soo saaro Baarlamaanka Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka, Golaha Shacabka ee Federaalkuna oggolaado.
5. Xuduudaha Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalku waxay ku salaysnaan doonaan xuduudihii gobollada ee jirey 1991-kii.
6. Ugu yaraan laba gobol iyo ka badan ayaa ku midoobi kara Dawladaha xubinta ka ah Dawladda Federaalka iyaga xor u ah go’aankooda.
Ahkristow waxaa muuqata in dawladda iyo inta taagersanba uu mawqifkoodu uu la mid yahay baabuurka marshada leh oo u baahan in baabuurka lagu dhaqaajiyo marshada kowaad, kadibna tan labaad ilaa iyo midda shanaad. Waxaa intaas u dheer marshada gadaal-gadaal (Reverse) oo iyana ku lixeysa marshooyinka baabuurta marshada leh (manual). Dawladdu waxay ku taagan tahay in qodobadaas sida ay u kala horreeyaan loo kala hormarsiiyo.
Maamulka Jubbaland iyo taageerayaashiisa mawqifkoodu wuxuu u eg yahay midka baabuurta aan marshada lahayn oo “D” haddii la geeyo horey ka soconaya waana farqada 6aad ee qodobka 49aad midka shacrciyadaas siinaya oo mar walba ay ugu doodaan dastuurka ayaa noo oggolaanaya inaan maamul samaysanno maadaama saddex gobol dad matalaya aan ku midownay. Dhinaca dawladdana waxay u arkaan qof baabuurkii marshadii 6aad geliyey “R” oo baabuurkii halkii laga filayey inuu horey u socdo uu gadaal u dhaqaaqay. Waxay is tustay in haddii qodobada sida ay u kala horreeyaan aan loo hirgelin ay la mid noqoneyso baabuur lagu dhaqaajiyey marsho aan ahayn tan kowaad oo uusan markaas bood-bood iyo raqlayn huraynin oo dhib ka imaan karo. Waa collaadda ay mar walba sheegaan inay imaan karto haddii aan siday wax u rabto loo raacin.
Waxaa meeshaas ka muuqata in doodda iyo jaahwareerka ka taagan maamulka looga dhawaaqay Jubbaland ay salka ku hayso gol daloolooyin iyo khaladaad ku dhex jira dartuurkaas sida deg-degta iyo farda kula cararka lagu meel mariyey oo kuwii soo diyaariyey iyo kuwii ansixiyeyba aysan muujin foojignaanta iyo turxaanbinta uu mudan yahay qoraal ummad dhan ay rabto iney wax ku qaybsato sanooyin badan oo soo socda haddiiba ilaahey ka badbaadiyo bur-bur iyo beelo kale inay hoos tagaan.
Xalku hadda wuxuu ku jiraa in la helo fikrad suuban iyo qalbi nadiif ah oo ka madax bannaan caadifad qabiil iyo dano gaar ah oo u adeegaya shakhsiyaad, qabiil ama dawlado gaar ah. Xalkaasi waa inuu noqdaa mid is waafajiya kala fikir duwanaanshaha ka dhashay ama ka dhalan kara firqada 1aad iyo tan 6aad oo aad mooddo inay iska hor imaanayaan. Firqada kowaad waxay Baarlamaanka awood u siineysaa inuu go’aamiyo sida gobolladu isu raacayaan meesha firqadda 6aad ay awoodda siineyso in ay midoobaan gobolladii is raba.
Qoraalkeyga waxaan ku soo gunaanadayaa in la garwaaqsado in haddii xal loo helay in baabuur marsho ah iyo mid aan marsho u baahnayn la is waafajiyo oo hal meel (gear box) laga wada hoggaamiyo baabuurkii iyana ay macquul tahay in firqooyinkaas dastuurka la is waafajiyo oo dawladduna garwadeen ka noqoto sidii gaarigaas lixda marsho leh iyo rakaabka saaran ay nabad ugu gayn lahayd meesha hayaanka loo yahay oo ah sidii sharafteennii iyo qaranimadeennii dawladnimo loo soo celin lahaa. Dawlooy “D” da ha u arkin “R” ee dabacsanaan muuji aad ku qancineyso inta tuhunsan in dhisidda maamul Jubbaland aydan daacad ama diyaar u ahayn. Maamulka Jubbaland looga dhawaaqayna waxaan kula talin lahaa marshada lixaad ama “D” keligeed baabuurta oo dhan laguma wadi karee bal xisaabta ku dara in xaalkiinnu uusan la mid noqon gaarigii meesha cidlada ah igula raqleeyey oo ka dibna iskiis isaga damay. Dawladda uga dambeeya wixii dalka iyo dadka dan ugu jirto oo dudmadiinna iyo damaacigiinnu yaysan idinka il-duufin in la helo xal rabitaankiinna iyo kan dawladda la isku waafajin karo oo ummadda Soomaaliyeed oo dhanna ay dan ugu jirto.
Mahadsanid
Abukar Y. Warsame
abukar60@netscape.net
QORAAGA AYEY U GAAR TAHAY QORAALKAAN LOOMAMA FASIRAN KARO TAN RAXANREEB.COM CIDII RABTA IN AY SI GAAR AH MAQAAL AMA FIKRAD U SOO DIRTO RAXANREEB WAXAA LOOGU SOO HAGAAJIN KARTAA ADMIN@RAXANREEB.COM
Use Facebook to Comment on this Post
