CASHAR GAABAN OO XIDDIGISKA AH (Qaybta 1aad)
Abdirahman Elmi Hashi
Abdirahman.Elmi.Hashi@sshf.no
Agoosto 09 2013
Markaan la sheekaystay dad badan oo soomaali oo qaarkood wax bartay waxaan ogaaday in aqoonta asaasiga ah ee xiddigisku aad noogu yar tahay.Cilmigan wuxuu ka mid yahay cilmiyada ugu da,da weyn ee aadanuhu wax ka ogaaday,maantana aqoon badan oo la hubo ayaa laga ogaaday.Tusaale ahaan aqoon yahannada cilmigani waxay si dhib yar ku saadaalin karaan marka qorrax madoobaad ama dayax madoobaad dhici doonaan ama dhulku u dhaw yahay meereeyayaasha la arki karo sida Saxal,Raage iyo Marriikh.Waxaa kale oo la saadaalin karaa marka bisha cusubi dhalanayso.Anigu in kastoo aan cilmigan xiiseeyo haddana barasho rasmi ah uma lihi.Waxa aan ka aqaanna waa waxyaabaha asaasiga ah ee ilmaha dugsiga dhexe dhigta la baro.Waxaan haddaba halkan kusoo ban dhigayaa wax yar oo cilmigan kusaabsan oo aan rajeynayo in dad badan ka faaiideystaan.Aad bay muhim u tahay in qofku masawir sax ah ka haysto qaabka Allaah u sameeyey adduunka ku xeeran oo saamayn badan ku leh sida aan u fekeraynno iyo xataa waxa aan aamin sannahay.Waxaad arkaysaa dad markay maqlaan in dhulku ku wareego qorraxda ama in dhulku si rogrogo ka keenaya muran ay mararka qaarkood soo gelinayaan aayado Quraan ah.Waxaa kaloo sahlan maanta in internetka laga helo aqoonta bilowga ah ee cilmigan.
HORDHAC
Dhulka aynnu ku nool nahay wuxuu ka mid yahay meereeyeyaal 9 ah oo ku wareega qorraxda.Cufka qorraxda oo aad u weyn marka la barbar dhigo kan meeraha ayaa keenaya in meeruhu ku wareego qorraxda,meel kasta oo qorraxdu aaddana uu ku khasban yahay inuu raaco.Sidoo kale ayaa dayaxu ugu wareegaa meeraha,maadaama ay dayaxyadu aad uga yar yihiin meeraha ay ku wareegaan,aadna ugu dhaw yihiin.Qorraxdu waa kubbad weyn oo shidan,had iyo jeerna gubanaysa taasoo keenta iftiinka iyo kulaylka joogtada ah.Qorraxdu ma taagna ee waxay ayaduna ku wareegaysaa bartamaha gaalaksigeenna(carabi=Majarrah).
Gaalaksi:qorraxo tiro badan iyo walxo kale oo isu tegey,saameyn iyo is jiidashona ka dhaxayso.
Qorrax: Kubbad weyn oo gubanaysa oo leh ilays iyo kulayl.
Meere:wixii ku wareega qorraxda.meereeyeyaashu inta badan ilays ma leh,inkastoo ay jiraan qorraxo ku wareega qorrax kale.
Dayax:wixii ku wareega meere.
GAALAKSI WAA MAXAY?
Gaalaksigu waa balaayiin qorraxood,meereeyeyaal,dhagaxyo waaweyn(asteroids),qaac(gasses) iyo walxo kale oo isu tegey,wada socda uuna isu hayo xoog isjiidasho.Markaad habeyn mugdi ah cirka fiiriso waxaad arkaysaa kumanaan xiddigood oo dhinacaad eegtaba kaa xiga.Xiddigahaas dhawr mooyee intooda kale waa qorraxo.Fogaanta ayaa keentay inaan u aragno wax yar,laakiin qaarkood waa ka waaweyn yihiin qorraxdeenna.Qorraxahaas intooda badan waxay leeyihiin meereeyeyaal ku wareega sida dhulku qorraxda ugu wareego.Xiddigaha ama qorraxaha inoo muuqdaa waa qaybta deriskeenna ah ee gaalaksigeenna.Masawirka hoose waa gaalaksiga loo yaqaan NGC 1232.Aqoon yahannada cilmiga xiddigisku waxay qabaan in gaalaksigeennu u eg yahay NGC 1232 xagga qaabka(spiral galaxy) ,laakiin NGC1232 laba jeer weyn yahay.
NGC 1232
Gaalaksiyadu aad bay u kala fog yihiin,kan inoogu dhawna ma arki karno haddaan la isticmaalin qalabka wax soo dhaweeya(telescope).Tusaale ahaan gaalaksiga kor ku masawiran wuxuu noo jiraa qiyaastii 100milyan oo sannad-ilayseed(light year).Sannad ilayseed waa cabbir loo isticmaalo fogaanta xiddigaha maadaama aan kiiloomitir waxba tarayn fogaanta xad dhaafka ah awgeed.1 sannad-ilayseed waa fogaanta uu jaro ilaysku hal sano.Ilayskuna wuxuu ilbiriqsigii jaraa 300,000km!!Taa macnaheedu waxaa weeye ilaysku wuxuu gaalaksigaas ku gaarayaa 100milyan oo sano.Haddaan si kale u iraahdo;ileyska gaalaksigaas ka soo baxay 100milyan oo sano ka hor ayaan hadda ina soo gaaraya!
Tirada gaalaksiyada cidna si dhab ah uma taqaan Allaah mooyee,laakiin inta la arki karo marka qalab la isticmaalo waxaa lagu qiyaasaa ila 170 bilyan oo gaalaksi.Bal haddaba ka fikir weynanka iyo baaxadda kawnka!Gaalaksi kastaa wuxuu ka kooban yahay balaayiin qorraxood oo tiiba jiidanayso tiro meereeyeyaal ah iyo dayaxyadood.
Markaad Quraanka akhrido waxaad in badan arkaysaa aayado la inaku xusuusinayo in Ilaah isagu iska leeyahay samooyinka iyo dhulalka.Markaad ogaato weynanka adduunka iyo baaxaddiisa waxaad ogaanaysa weynanka iyo awoodda Rabbiga abuuray una wada jeeda.
Gaalaksiga inoo ku dhaw waxaa la yiraahdaa Andromeda(hoos eeg)wuxuuna jiraa ilaa 2.5milyan sannad-ilayseed.Hadduu jiri lahaa qof jooga Andromeda oo aad telefoon u dirto wuxuu telefoonkiisu garaaci lahaa laba milyan iyo bar sano ka dib!(Ileyska iyo hirka raadiyaha ama telefoonku waa isku xawaare). Haddaad rabto inaad sannad-ileyseedka u rogto kiiloomitir waxaad marka hore raadisaa innta ilbiriqsi ku jirta hal sano kadibna ku dhufo 300000km.Markaa waxa kuu soo baxaysa innta kiiloomitir ilaysku jaro sannadkii.
Gaalaksiga Andromeda oo ah kan inoogu dhaw,jirana ilaa 2,5milyan oo sannad-ilayseed
U fiirso masawirka kore ee gaalaksiga Andromeda.Xiddigaha masawirka ka muuqda waa xiddigaha gaalaksigeenna ee ka sokeeya gaalaksiga Andromeda oo kaameradu qabatay.Way adag tahay in la masawiro xiddigaha gaalaksiyada kale fogaanta awgeed.Ogow gaalaksigeenna qaabkiisa oo sax ah lama masawiri karo maadaama aan ku dhex jirno.Waxay la mid tahay adigoo isku dayey inaad dusha ka masawirto guri aad gudihiisa ku jirtid.Haddaad habeyn mugdi ah cirka fiiriso waxaad arkaysaa xarriijin madow oo cirka ku dhereran,taasoo soomaalidu tiraahdo;meeshii shaydaan hooyadi ku jiiday.Muuqaalkaasi waa gacanka qorraxdeennu ku dhex taal ee gaalaksigeena(eeg masawirka hoose.
Gaalaksiyadu qaabab kala duwan ayey leeyihiin.Gaalaksigeenna oo af ingiriiska loo yaqaan Milk Way Galaxy waxaa qaabkiisu lagu sheegay mid ah wareeg duuban(spiral) sida labada gaalaksi ee kor ku masawiran.Inta badan bu,da gaalaksiyadu(galactic center) aad bay u iftiin badan tahay taasoo ay keentay qorraxo aad u badan oo isu dhaw,qaybaha gaalaksiguna bu,da ayey ku wareegaan.Gaalaksigeenna iyo kuwa u qaabka egi waxay leeyihiin qaab saxan,lehna qaybo si gooniya isugu taxan oo loo yaqaan gacmaha gaalaksiga(Galactic arms).Waxay u dhow yihiin cimaamad la duubay.
Haddii Allah idmo qaybta 2aad ayaan kaga hadli doonaa hab-qorraxeedkeenna.
=============================
QORAAGA AYEY U GAAR TAHAY QORAALKAAN LOOMAMA FASIRAN KARO TAN RAXANREEB.COM CIDII RABTA IN AY SI GAAR AH MAQAAL AMA FIKRAD U SOO DIRTO RAXANREEB WAXAA LOOGU SOO HAGAAJIN KARTAA ADMIN@RAXANREEB.COM
Use Facebook to Comment on this Post
