Soomaalidii way doorsoontay!
Cabdifataax Xasan Cirguje
Cirguje1986weeye@hotmail.com
Agoosto 24 2013
Soomaalidu waxay lahayd dhaqan suuban oo diinta Islaamka waafaqsan, oo markaad taariikhda dib uraacdid aadba oran kartid ayagaaba ka sharci wanaagsanayd dawladaha hormaray qaarkood shuruucda ay manta kudhaqmaan, hadii laqori lahaana way ka faa idaysan lahayeen caalamku.
Dhaqankii noocaas ahaa hada waxaad waxuun kamida kasii arkaysaa miyiga iyo magaalooyinka yar-yar oo aan maamulada ay hoostagaan inta badan saamayn kulahay ayaguse ismaamula.
Maxay ahaan jireen Soomaalidu?
Waxay ahaayen ummad wax wada cunta, wax wada cabta, wada ducaysatta oo aan lahayn khilaaf dhankasta taabanaya sida magaalooyin waawayn aad ku arkaysid, waxaana ay salka ku hayaan khilaafyada kajira hada inta badan dalkeena hooyo: dhaqanka, sharciga, diinta, fikirka, rabitaanka wadamada shisheeya iwm.
Waxay lahaaeen umada soomaaliyeeed xilliyadii hore sharci aan qornay (Unwritten Constitution) laakiin odayaasha dhaqanka iyo isimo beeleedyadu ay xifdisanaayeen laguna kala dambayn jiray sida Wadanka Ingiriiska waayo dalkaas hadaad ka war haysid malahan sharci qoran ee waxay leeyihiin sharci aan qornayn.
· Haday dhibaato dhacdo sida: Abaar raagta/jiilaal, colaad, roob la,aan, iyo wax lamida Soomaalidu waxay ka lahayd dhaqan diinta waafaqsan. Way isku soo bixi jireen, wayna isbihinbihin jireen ilayhay bayna baryi jireen, waxayna dhihi jireen ducee kooda ugu wayn ama ugu cilmiga iyo cibaadada badan maxaa yeelay Soomaalidu waxay ku maahmaahdaa “Ilaahayna lakala baryi og, hadalna lakala oran og” Ilaahayna waa ka aqbali jiray waayo Ilaahay asagaa Quraankiis kuyiri “Ibarya aan idin ajiibee”.
· Labo qof haday dirirto ayadoo jifo iyo deegaan midna loo eegin baa wada jir loo xiri jiray ama kan gardaran geed lagu toloyay.
· Waxaa laga hortagi jiray inuu sifudud ku burburo reer curdan ah oo dudada kusoo biiray, waana midaas mida keentay gabdhihii tobanka halaad iyo qoriga yaradka looga bixin jiray.
· Bisha barakaysan ee Ramadaan marka lafilayo si wada jir ah baa loo baadi goobiray culimo iyo caamaba oo idaacad baa sheegtay iyo sacuudigaa laga arkay ma yeeli jirin ee ishaa macalin u ahayd sida Xadiiskii Rasuulka scw ee lahaa “Aragti kusoon aragtina ku afur”.
· Waxay kudhaganaayeen dhaqankooda mana ogolayn in labadalo, waxay ahaayeen dad jecel diintooda, dhaqankooda, dalkooda iyo waliba dadkooda. Hadaa xasuusatid Madaxwaynihii hore ee Soomaaliya C/rashiid Cali Sharmaarke markuu tagay Washington caasimada dalka maraykanka ee uu lakulmayay madaxwaynihii wadankaas ee asna ladilay, kulankooda kadib meeshii ugu horeesay ee uu booqday waxay ahayd Masjid ay umada Islaamka ee wadankaas ku tukadaan kadibna waxuu booqday jaaliyada Soomaaliyeed ee wadankaas joogta.
· Waxii la isku khilaafo waxaa toos loogu tagi jiray cidii cilmi uleh hadalkooda baana lagu wada qanci jiray.
Si kooban waxaynu ahayn:
1. Dad is jecel, israadsada oo midnimadda iyo isu keenida Soomaali weyn muqadas ku wada ahayd.
2. Dad isku dan ah, cadawgoodu mid yahay waxaana cadaw u ahaa wax alaale iyo waxii Soomaali cadaw ku ah, tusaalena waxaa kuugu filan Sayid Mohamed iyo ciidankiisii Daraawiish ee dhamaan deegaanada Soomaaliyeed kakala yimid ayagoon lahay asagu waa qabiilkee?.
3. Dad isku mawqif ah, laga soo bilaabo Raas-kambooni, Raas-casayr ilaa Obokh (Djabuti) baan ahayn.
4. Haday dhibaato timaado sida tan manta dalka haysata oo kale, waa la isku soo bixi jiray Ilaahay baana wada jir loo baryi jiray.
5. Dad jecel diintooda dalkooda, dadkooda iyo dhaqankooda oo aan ogolayn in wax laga badalo.
Maxaa is badalay hadaba?
Soomaalida danbe wax badan baa iska badalay, waayo way yartahay inaad aragto Soomaali hal yool leh.
Ilaahay SW waxuu Quraankiisa ku yiri: “Ilaahay qoom ma badalo inay ayagu isbadalaan mooyee” Markii soomaalidu bilawday isbadalka waxaa laga soo bilaabay:-
1. Ducada: Adeer ducada noo kala saar maxaa isugu kaaya daray (Hadaan kaligay ducaysto maxaa I helaya)
2. Salaada: Iga leexo adeer salaad kugu xiran maayee bidcay baa tahayoo,bisinkaa ka tagaysaa! ama waxay oran Suufi baa tahoo (Qulhuwallahu axad) baad nagu tujin.
3. Cuntada: Dhaqankeena suuban waxaa kamid ahaa inaan cuntada wadar ku cuno, waxaa hada saamayn wayn nagu yeeshay dhaqankii reer galbeed oo qof walba gaar buu ula jeesanayaa.
4. Dhaqanka: Waxaan lahayn dhaqan suuban oo diinta waa faqsan, haday tahay: Labiska, timaha, guurka, cuntada iwm. Laakiin hada waxaa la isku raacay soomaali cid dhaqan badalmi og inaysan jirin tusaale:- Haday china tagaan waaba Chinese, haday America tagaan waaba black american, waxaad ku arkaysaa wadamada caalamka qaarkod umad aadan dhaqankoodaba ubogteen sida “Cawaanta qaaqaawan” ee wadamada Africa qaarkood jooda, hadana ku dhagan dhaqankooda oo aan ogolayn in la badalo gebi ahaan.
5. Soomaalidii isugu soo bixi jirtay in ay Ilaahay baryaan, hada waxay isugu soo baxaan inay bini aadam daciim ah oo aan baahidooda haqab tiri Karin baryaan, waxaad arkaysaa Soomaali ay diif kamuuqato oo isku soo baxayoo leh “caalamka waxaan ka codsanaynaa inuu naga soo gaaro diifta nahaysata” waxaad sidoo kale arkaysaa hogaankii umada Soomaaliyeed oo asna leh “caalamka waxaan ka codsanaynaa inay naga caaiyaan amniga iyo dhaqaalaha” waxuu codsanyo in laga ilaaliyo waa soomaali kale oo maskax shisheeye saarantahay! Waxuu codsanayo asna waa maskax shisheeye!
6. Sharci: Maanta markaad wadankeena Soomaaliya aad dib u jaleecdo waad qiiroonaysaa!
waxa ka socda, tusaale ahaan kan qoriga wata waa Soomaali, kan maydka ah waa Soomaali, kan qaxaya waa Soomaali,waxaana faraha kabaxay kala danbaytii. Allow dalka noo hagaaji! Amen.
Markaad eegto dawladaha fara galinta ku haya dalkeena hooyo, inta badan waxa qoryaha wata oo dadka lanaya ayaga maahan laakiin waa maskaxdoodii, waxaana qori loo dhiibay oo dadka laynaya waa Soomaali kale ama waaba hebel oo waad garanaysaa.
Gunaanad
Hadaan damiirkeena soo celino, caqligeena dib umidayno, maskaxdaa nalaka gumaystaayee aan iska xoreyno, sidaan hada nahay si maahee aan wax iska badalno, Ilaahayna waan ku gafnayee aan unoqono, xasiloonidii iyo kala danbayntii dalku way soo noqon Ilaahay amarkiis, calankaan dhulka yaala ee tol la-aantu kudhacdayna dib buu ubaban Ilaahay idamkiis, hooyooyinka tacsida kabixi la’na way nasan, qaxootiyada Soomaaliyeed ee caalamka kala joogan dib bay usoo noqon, hadaan anagu iswadanana cid noo kala sheekayn karta majirto, fara galin kasta oo nalaku hayana waxba naga qaadimayso.
Soomaalay aan Ilaahay unoqono hadii Alle idmo xal waan helaynaayee!!!!
W/Q: Cabdifataax Xasan Cirguje
Cirguje1986weeye@hotmail.com
QORAAGA AYEY U GAAR TAHAY QORAALKAAN LOOMAMA FASIRAN KARO TAN RAXANREEB.COM CIDII RABTA IN AY SI GAAR AH MAQAAL AMA FIKRAD U SOO DIRTO RAXANREEB WAXAA LOOGU SOO HAGAAJIN KARTAA ADMIN@RAXANREEB.COM
Use Facebook to Comment on this Post
