Goormaan ka guurnaa kanaa ila qabiil ah iyo kanaan qola wadaagnaa?
Abdirahman Adam Ibrahim( Gambool)
Gambool_21@hotmail.com
Luulyo 25 2013
Goorma ayuu shacabka soomaaliyeed hurdada dheer uu ku jiro ka toosayaa? Goorma ayuu garwaaqsan uuna fahmin waxa dantiisu kujirto,iyo cidda dantiisa u oofineysa , kuna taageerayaa shakhsiyaadka hadba inta ay danahooda ka shaqaynayaan ?..iskana ilaawayaa taageerida indha la’aanta ah oo qabyaaladu ku salaysantahay ,iyo ninkaas baa Ila qabiilee kurisiga haku fariisto, iyagoon eegeyn war muxuu ii qaban karaa ? dane shisheeye miyuu wataa ,mise dantayadda buu ka shaqayn?
Kan ay qabiilka uga soo horjeedaana il caddaalad ah ku fiirin doonaan ,iyagoo run ka sheegaya waxqabadkiisa iyo awoodihiisa .
Waxan shaki ku jirin hadii shacabka soomaaliyeed sidaa u fakari lahaa ,oo cidda dantooda ka shaqaynaysa taageero buuxda lagarab istaagi lahaa ,dhibka ,saxariirka ,buruburka iyo magac xumada uu 20 sano in kabada ku soo jiray kuma uusan waareen ,nolol sharaf leh oo uu xaqiisa helaayona wuu ku noolaal lahaa
Waan ka xumahay inuusan shacabkeygii wili garan dantiisu meesha ay ku jirto, hurdadii dheereyd ee qabiilkana uusan ka toosin , ma jecleyn inaan tusaale u qaato cid gaar ah ,laakiin runta iyo caqliga saliimka ah wixii ku jira waa in la sheegaa ,hadaad qarisona waajib ku saarnaa baadan gudan , xigmad baa oranaysay: ( hadaad iska aamusto waxba khasaarimaysid ,laakiin saameyn yeelanmaysid ,laakiin hadaad runta iyo fikradaada sheegto dad badan baa ku dhaleeceen oo ka soo horjeesan laakiin waajib baad gudatay ).
Sidaasoo kale xaalada shacabkeyga reer dhul udug ku suganyahay maahan mid aan ka aamusi karo waxayna igu khasbaysaa inaan ka qeyb qaato wacyigalinta shacabkeyga kaas oo hurdo dheer oo qabiil seexday ,laga yaaba in hal qof oo maqaalkaan akhriyaa uu hurdadaas ka kaco .
Sida aan wada ogsoonahay puntland waxay tusaale u noqotay somaaliya oo gabi ahaanba burbur iyo amini xumo iyo kala danbeyn la’aan ay ka jirto , puntland waa hooyadii soomaaliya ,waa hoygii nabada iyo hormarka , shacabka puntland waxay ku sifeysanyihiin dad nabada jecel ,dulqaad badan ,isu tanaasula, marka uu khilaaf yimaado .
Puntland waxaa la asaasay 1998 , waxaana soo maray madax badan oo kala duwan ,taariikhda dheer ee puntland aysoo martay hada waxba ku laaban mayo oo dhamaan waa lawada yaqaaan, laakiin waxaan dul istaagin madaxdaas waxay so qabtaan oo kooban .
Madaxweyne (AH Cabdulaahi Yuusuf Ahmed ).
Wuxuu aha madaxweynihii kowaad ee soo mara puntland , waqtiga iyo marxalada lagu jiray iyo wax walba oo bilow ahaa, dowladii madaxweyne Yuusuf waxaa horyaalay caqabado waaweyn sida maamulka oo curdin ahaa, hay’adihii dowlada oo aan dhisneen ,runtiina wuu ku guuleystay ,wuxuu puntland soo dhaafiyey marxaladii ugu adkeyd maadama shaqo walba bilowga iyo aasaasku ugu dhib badanyahay , uma suurtoobin xukuumadii xiligaas jirtay iney hormar balaaran ka samayso gudaha puntland iyo dibadaba , sababtaas aan soo sheegney awgeed.
Madaxweyne Cadde Muuse .
Wuxuu xilka madaxnimada kala wareegay oo doorasho kaga guuleystay Madaxweyne Maxamed cabdi xaashi oo ahaa Madaxwynaha puntland kadib markii uu Madaxweyne Yusuf uu madaxweyne soomaaliyeed noqday sanadii 2004.
Madaxweyne Cade Muuse , markii dib loo eego taariikhdiisa waxyaabo badan oo hormar ah puntland wuu ka qabtay, waxaana lagu xasuustaa : dhisida airporka boosaaso oo baahi weyn loo qabay, madaxweyne cade musue, nasiib xumo uma helin awood uu kaga faaiideysto fursadii soo martay waxaaybo badan oo loo baahnaa loogana fadhiyeyna uu qabto .
Waxaa ku dhacay puntland hoos u dhac weyn xiligii madaxweyne Cade Muuse , xag amni, xag waxqabad guud , musuqmaasuq hareeyey dhamaan dowladoo idil , ilaa ay gaartay heer la yiraahdo (ana qaatee adna qaado) , looma baahna inaan idiin sii iftiimiyo xaalada ay maraysay puntland ,xiligii uu madaxweyne cade xukunka hayey , oo qof walba wuu garan karaa , waxaa kiliya tusaale idiin siin ,in Magaalo madaxdii puntland ee garoowe ay gaartay marxalad uu AH Sheikh Cabdulqadir Nur Farax uu gacanta ku qabto oo ciidanka amniga ee magaalada ilaalin uu mushahaarkooda u qoro isaguna uu siiyo. Waxay ila tahay intaa wax ka badan looma baahna oo tusaale ah .
Madaxweyne cabdiraxman sh.maxamed maxamud (faroole)
Sanadii 2009 waxaa xukuumada la wareegay madaxweyne Faroole, oo runtii nasiib u yeeshey inuu wax ka badalo xaaladii puntland ay ku jirtay.
Madaxweyne faroole wuxuu isla markiiba soo dhisay xukuumad tayo leh ,oo ay ka muuqdaan dad ku cusub saaxada siyaasada ,awood hogaamina iska leh, kuwaasoo ku caawiyey inuu muddo gaaban wax weyn ka badalo dowlada puntland , wuxuu ku guuleystay ugu horaan inuu ka hortago musuqmaasuqii hareeyey dowlada oo dhan .
Puntland waxay hormar aan lasoo koobi Karin ka gaartay meel walba iyo dhinac walba , khaas ahaan xaga arimaha dibada iyo inuu madaxweyne faroole dunida oo dhan baro puntland , intaas kuuma ekaane waxay la jaan qaaday siyaasadii dowlada dhexe ee soomaaliya , taasoo aan u baran la xisaabtan kaga yimaada xagga puntland , kuna soo koobtay dowladii soomaliya oo idil moqdisho oo kiliya . iskana ilowday wadankii intiisii kale , deeqaha caalamka iyo waxqabadka aduunku siiyo somaaliya aan soo dhaafin moqdisha .
Madaxweyen Faroole wuxuu awood qeybsi buuxda la sameeyey madaxada dowlada soomaaliya , wuxuu horseeday in puntland gudaheeda lagu qabto shirarkii soomaliya loo qaban jiray kuwaas oo dalka dibadiisa lagu qaban jiray, iyadoo lagu marmarsiiyoonayo somaliya amni kama jiro , wuxuu mar kale dunida iyo dowlada oo iska indha tiraysay meel aan moqdisho aheyn tusay in puntland amni iyo hormar ka jiro, ayna tahay in shirarka soomaliya lagu qabto iyada , waana arinta dhalisay shirarkii garoowe 1 iyo garoowe 2 oo taariikhda soomaliya galay , ee noqday kuwii sababey in ay somaaliya kumeel gaarnimadii uga baxday .
Marar badan ayaan dad ka maqlaa , dowlada faroole hormar buuxa wey ka samaysay dibada , laakiin dalka gudihiisa bey ku fashilmatay !!! oo waxba kama qaban gudaha puntland , bal aan is weydiinee waa maxay arimaha gudaha? Maxayse tahay shaqooyinka ay dowladu ka qabanayso dalka gudihiisa ? oo ay u qabanayso shacabkeeda ?
Waxay ila tahay dad badani isma weydiin su’aalahaas , anigu fikir ahaan waxan qabaa in dowlada puntland dalka gudihiisa waxyaabo badan oon lasoo koobi Karin ka qabatay . oo ay ka mid tahay : aminiga , arimaha bulshada sida waxbarashada caafimaadka sports iwm .Bal aynu arimahaas isla eegno si guud.
Amaanka.
Sida aynu la wada socono amaanka deegaanada puntland waa mid heer sare ah wuxuuna marayaa meel aad u fiican ,iyadoo wili uusan gaarin meeshii u saraysay , taasna ay sabab u tahay inagoo aan micnaha dowladnimo si fiican u fahmin, oo nolosheenu ay ku salaysantahay qabiil iyo deegaaan, oo qolo walba ay hub iyo qoryo iskeed u haysato ,taas oo amniga guud khalkhal galinaysa hadii uu ismaan dhaaf dhaco .
Waxaa la oran karaa dowladu tilaabo hormar ah ayey ka samaysay xaga aminiga markii ay la dagaalantay kooxihii argagixisada ,kuwaas oo mashaa’ikhdii iyo birmigaydii naga dhameeyey , ka dib markii ay maxkamad soo istaajisay danbiilayaashii falkaas galey ,abaalkoodiina marisay hadana kuwa kale lagu wado wadadii kuwii hore la mariyey , dadkaas iyo dhalintaas la tooganayo cid kale maahane waa caruurteenii waa dadkeeni balse aminigii guud bey khalkhal galiyeen ,cadow shisheeyena wey lasoo safteen ,marka in la iska qabto oo lala dagaalamo waa waajib , waxaa la oran karaa tilaabada ay xukuumada faroole ku kacday , dowlada soomaaliya kuma aysan kicin oo hada markii ay qeyb gacanteeda soo galeen qaab qabiil bey rabtaa iney kusii deyso .
Waxbarashada.
Xukuumada madaxweyne Faroole waxay tilaabo aan looga horeyn oo hormareed ka samaysay waxbarshada , waxayna gaartay heer aysan wili gaarin dowlada dhexe ee soomaaliya , ka dib markii ay mideysay manaahijtii dugsiyada , dugsiyadoo dhana wasaarada waxbrashada laga sajilay , misana gaartay heer isku saacad loo wada fariisto imtixaanada dugsiyada sare dhamaan puntland , hal ardayna uu noqdo ardayga kowaad ee puntland .
Intaas kuma harina ardaydii ay soo saartay bey waxbarsho dibadeed la raadisay , oo markii ugu horaysay 30 sano kadib arday dadaalkiisa iyo cadaalad uu ku helay abaalmarin ah waxbarasho dibadeed takhasusyo kala duwan oo tayeysan sida caafimaad ,injineerin ,arts IWM
Caafimaadka
Sida aan la socona , wasaarada caafimaadka ee puntland waxay hormar weyn ka gaartay arimaha caafimaadka , waxayna marar badan dalka dibadiisa shirar caalami ah uga qeyb gashay si ay ugu fududeyso dan yarta aan awooda lahayn si loogu qabto adeegyo caafimaad , weyna ku guuleysatay oo in ka badan mar iyo labo ayey u fidisay adeegyo caafimaad oo bilaash ah , ayna ka faaiideysteen shacabka reer puntland ,
Dhismaha iyo xarunta caafimaadka ee dowlada puntland oo ay dhistay xukuumada madaxweyne faroole hadaad is dhextaagtid waxaad is oran ma wasaaradii caafimaadka ee wadan hormarsan baa bilicda iyo shaqada balaaran ee ka socota .
Hadaan intaas kusoo koobo waxqabadka laga arki karo dowlada puntland ,oo aan waxyaabo badan ka tagay, muhiimadu ma ahayn inaan dadka tuso waxqabadkii ay xukuumada faroole qabatay balse waxaan ula jeedaa in la is barbar dhigo oo miisaan cadaalad ahna la saaro ,waxa ay xukuumadii faroole qabatay iyo waxa ay qaban karaan dadka manta mucaaradka ah oo horboodaya qalalaasaha ka socda puntland , oo aynu wada naqaan waxay puntland usoo qabteen ,iyo waxay usoo geysteen , iyo qeybtood oo dhulkii puntlandba faraha kabixyey , marka caqligu ha shaqeeyo ,oo muwaadin cudurka qabiilka ka caafimaad qaba noqo..
Marka la eego marxalada siyaasadeed ay marayso soomaaliya , oo madaxdii dowlada soomaaliya ay usoo tafo xeyteen in ay shacabkii soomaliyeed qeybna madaxa saartaan ,qeybna xuquuqdoodii u diidaan iney danahooda iyo aayatiinkooda ka shaqaystaana ka hor istaagtay, waxaa shacabka puntland waajib ku ah inuu la socdo, indha dheerna wax ku fiirsho ,ayna iska dhaafaan hoos hoos iney isku qabsadaaan , waxaana lagama maarmaan ah in maamulka puntland uu hayo madaxweyne feejigan oo xaqa shacabkiisa raadsan kara isagoon cidna dulmineyn balse aanan ogolaanyen in shacabkiisa la dulmiyo , sifooyinkaasna cida iska leh aanu taageerno .
Laakiin waxaa nasiib xumo ah in shacabkii puntland uu qabiil ku taageero shakhsiyaad waxqabadkoodii loo soo joogay , awoodooda siyaasadeedna la yaqaan , oo taasna kusii darsaday inuu jeebka usoo buuxiyey xasan sheikh iyo ragiisu ,si meesha looga tuuro madaxweyne faroole ,markay laf kaliqi waayeen , laakiin aawey shacabkii fahmi lahaa ,war faroole maxay dowlada moqdisho u diidantahay oo ay geed dheer iyo mid gaabanba ugu koraysaa si ay xilka uga rido , waa dad jacayl uu dadkiiisa u qabo iyo cidda uu matalo.
Ma oronayo madaxweyne faroole waa nin 100% fiican oo guul iyo hormar buuxda ka sameeyey puntland maxaa yeelay wili waxaa jira waxyaabo badan oo dhiman loogana baahna inuu fuliyo , laakin waxqabadka dowladiisa markaan fiiriyo iyo waxa ay soo qabteen kuwa hada qalalaasaha wada oo raba iney masuuliyadaan culus qabtaan iyo xiliga la marayo , bey danta igu galiftay inaan dhaho maya maya , waxqabdkiina soo aragney .
Ugu danbeyn waxaan ilaah ka rajayn ,inaan maalin uun arko shacabka soomaaliyeed guud ahaan iyo kan puntland oo aan qolo ama qof gaar ah qabiil ku raacin, ee isweydiiya war yaa danteena noo wada oo waxna tarin .
W/Q : Abdirahman Adam Ibrahim( Gambool)
Facebook. Abdirahman Gambool . Twitter @Abdirahmangam Email Gambool_21@hotmail.com.
Use Facebook to Comment on this Post
