Sidaan doono hala yeelo Dimuqraadiyadu maaha
Shiine Culay
shiine.culay@gmail.com
Abriil 26 2013
Sida aan dhamaanteen la wada socono Puntland waxay u hayaantay hanaanka xisbiyada badan, Sheki kuma jiro khilaafna kama taagna in nidaamkaasi ka faa’iido & wax tar fiican yahay nidaamkii hore aynu ugu soo dhaqmaynay ee habka wax qaybisiga beelaha kaas oo awooda siinayey in odayaasha dhaqanku soo xushaan Golayaasha Sharci dejinta ee heer deegaan ilaa heer Baarlamaan halka Nidaamkanki fursad u siinayo muwaadin kasta inuu soo doorto Wakiilkii isaga meteli lahaa.
Wuxuu kale oo nidaamkani fursad siinayaa Siyaasiyiinta ama xubnaha u han qal taagaya inay hogaamiyaan bulshada oo soo fuulaan masraxa siyaasada halka nidaamkii hore uu u dabrayey fagaarayaasha siyaasada odayaasha beelaha & hadba xubnihii ay soo xushaan.
Nidaamka Dimuqraadiyadu wuxuu kale oo sahlayaa sidii Maamulka loo baahin lahaa oo loo gaarsiin lahaa dhamaan Deegaanada Puntland min Miyi ilaa Magaalo min Tuulo ilaa Caasimad taas oo ah mid aan baahi weyn u qabno isagoo ku khasbaya inay markasta dib ugu laabtaan deegaanadii laga soo doortay si fiicana ugu adeegaan Siyaasiyiintu si aysan u lumin taageeradii ay ku lahaayeen bulshada.
Kala aragti duwanaan.
Iyadoo la wada ogyahay faa’iidooyinka Nidaamka Dimuqraadiyada aysana ka taagnayn wax dood ahi hadana Bulshada reer Puntland waxay noqotay kuwo ku kala aragti duwan qaabkii nidaaamkaas loo hirgelin lahaa iyadoo dadka qaarkiis aaminsanaayeen in Xukuumada hada xafiiska joogta ee Madaxweyne Faroole aysan awood u lahayn hirgelinta nidaamkaas ayna ka leedahay dano gaar ah.
Ka shakhsi ahaan (Anigu) waxaan ka mid ahaa kooxihii aaminsanaa in aysan Xukuumadu suurtagelin karayn nidaamkaas aysana haysan wakhti ku filan dadkuna ahayn kuwo u diyaarsan, Waxaana ku bixinay sidii aanu u soo bandhigi lahayn aragtidayda Wakhti, Qoraalo & Doodo mana aaminsanayn xataa inay jirto siyaasiyiin u diyaarsan inay Ururo furtaan oo la tartamaan Ururka Dowladda, Nasiib wanaagse waxaa qabsoomay wax badan oo aanan aaminsanayn inay qabsoomi kareen .
Dooda Ururada Siyaasada & Xukuumada.
Markii la hirgeliyey nidaamka dimuqraadiyada ayna isi soo diiwaan geliyeen Ururo dhowr ah doodii waxay u wareegtay Xukuumada & Ururada Siyaasada iyadoo ay timi kala aragti duwanaan qoloba sida ay la tahay u cabirteen.
Qodobada lagu kala aragti duwanyahay waxaa laf dhabar u ah Diiwaangelinta Dadweynaha, Dhex dhexaadnimada Gudigada Doorashooyinka & Dhismaha Maxkamada Dastuuri ah oo ka garnaqda cabashooyinka ka dhasha doorashooyinka .
Qodobadaasi waxay keeneen in Ururadii siyaasadu ku kala aragti duwanaadaan sida laga yeelayo Arrimahaas Ururada Horseed, Horcad, PDP & Wadajir waxay noqdeen kuwo isku aragti ka ah halka Ururada Midnimo & Udada ay noqdeen kuwo qaba aragti kale.
Ururada Midnimo & Udada waxay soo saareen maalinimadii shalay bayaan ay ku muujinayaan aragtidooda iyagoo shuruudo adag ku xiray sidii ay uga qayb geli lahaayeen doorashada Golayaasha Deegaanka sheegayna hadii aan la fulin qodobadaas inaysan ka qayb geli doonin doorashooyinka loo mudeeyey 30 Jun, 2013 .
Waxaa ka mid ah shuruudaha ay ku doodayaan in la fuliyo :
1:- Diiwaangeli Dadweyne.
2:- Wax ka bedel lagu sameeyo Gudiga doorashooyinka &
3:- Dhismaha Maxkamada Dastuuri ah.
Diiwaangeli Dadweyne.
Doorasho kasta oo dhacaysa in lagu galo diiwaangelin waa mid muhim ah hadii ay suurtageli karayso waxayna wax badan ka tari kartaa hubinta in doorashadaasi u dhacday si hufan & in la ogaado tirada ka qayb gashay dadkii doorashada inay ka qayb qaataan u diiwaan gashanaa hadiise aysan suurtagal ahayn in markaas la sameeyo diiwaangelin maahan wax khasab ah oo doorashooyinka loo baajin karo ama lagu qaadici karo.
Hawlkasta marka ay bilow tahay waxaa hubaal ah 100% in aysan u qabsoomi karin sidii loo baahnaa laakiin waxaa lagu dadaalaa sidii intii awoodaada ah markaas aad u fulin lahayd wixii kaa dhimanaadana aad markii wakhtigu kuu saamaxo u dhamaytiran lahayd.
Diiwaangelin la sameeyaa wakhtigan maahan mid suurtagal ah marka loo eego wakhtiga ka harsan xiligii loo mudeeyey in doorashadu dhacdo, Dhaqaalaha ku baxaya oo ah mid fara badan & Qalabka lagu samaynayo diiwaangelinta oo ah mid aynan haysan Dalkeenana oolayn.
Somaliland waa Maamul arrimaha doorashooyinka ina kaga khibrad fiican waxayna soo gashay 5 doorasho oo dhamaantood shacaku ka qayb qaateen nidaamka dimuqraadiyada Somaliland wuxuu ahaa mid soo taxnaa ilaa sanadkii 2001 .
Doorashadii ugu danbaysay Somaliland oo dhacday bishii 28 Nov, 2012 waxay ahayd doorasho la mid ah tan aynu hada isu diyaarinayno Dadweynaha reer Somaliland waxay ku soo doorteen doorashadaas Golayaashii deegaanka waxaase xusid mudan doorashaas oo ay ku herdamayeen 9 Urur in lagu galay diiwaangelin la’aan.
Dhamaan Ururada Siyaasada & Dadweynaha reer Somaliland waxay jeclaayeen in doorashada lagu galo diiwaan gelin laakiin wakhtiga & dhaqaaluhu ma ahayn mid u saamaxayey markaas sidaa darteed waxay isla go’aansadeen in doorashada lagu galo hadba sidii ay suurtagal ku tahay hadaba maxay tahay sababta inaga inoo diidan in aynu doorashada ku galno diiwaangelin la’aan maadaama aan wakhtigu inoo saamixi karin? Soo kama haboona in doorasho bilaa diiwaan gelin ah aynu galno intii ay ina ka baaqan lahayd?.
Gudiga doorashooyinka.
Gudiga KMG ee doorashada Puntland wuxuu ku yimi habraac sharci ah oo uu jideeyey Dastuurka Puntland & Xeerka Gudiga doorashadu waxayna dhigayaan in la soo dhiso Gudi doorasho oo ku meel gaar ah ayna soo kala xushaan Xukuumada & Golaha Wakiiladu kuwaas oo xilka haynaya ilaa inta laga gelayo doorashooyinka ugu horeeya ee Golayaasha Deegaanka.
Marka ay qabsoonto doorashada ugu horaysa ee Golayaasha Deegaanka waxaa soo xulanay Gudiga rasmiga ah ee doorashada Xisbiyada ku guulaysta doorashada & Xukuumada.
Hada Gudiga haya xilka waxaa la soo dhisay bartamihii sanadkii 2011 waxayna xilka hayeen mudo hada ku siman 2 sanadood iyagoo soo qabtay arrimo badan oo muhim ah, Gudiga doorashadu inay ka noqdaan doorashooyinka dhex dhexaad waa mid iyaga laga rabo, waa tii lagu soo xushay, waa tii ay Kitaabka ugu dhaarteen .
Ururada Siyaasada ee dooda ka qaba Gudiga doorashada waxaa u haboonaan lahayd hadii ay sheki ka qabaan dhexdhexaadnimada Gudiga inay ka doodaan ka hor intii aysan Gudigaas iska diiwaan gelin oo faylashooda u dhiiban .
Hadii ay Ururada UDADA & MIDNIMO ka sheki qabaan dhex dhexaadnimada Gudiga waxaa looga baahan yahay inay keenaan cadaymo muujinaya in aanu gudiga dhex dhexaad ka ahayn Doorashada .
Kordhinta Gudiga Doorashada.
Xeerka Gudiga doorashooyinku wuxuu dhigayaa tirada Gudiga iyo qaabka loo soo xulanayo mana ahan wax sharciga waafaqsan in Urur gaar ah Gudiga Xubno loogu daro waxayse u muuqataa dalabka Udada & Midnimo sidaan doono ha lay yeelo dimuqraadiyaduna maahan sidaas .
Dhismaha Maxkamada Dastuuri ah.
Dastuurka Puntland Qodobkiisa 97-aad farqadiisa 1-aad waxay jidaynaysaa dhismaha Maxkadamad Dastuuri ah oo Puntland yeelato:-
“Dawladda Puntland waxay yeelaneysaa Maxkamad Dastuuriga ah, garsoorayaasheeduna waxa ay ka koobnaanayaan garsoorayaasha Maxkamadda Sare oo lagu kordhiyo afar (4) garsoore oo bulshada laga soo dhex xula” ku cad farqada 1-aad..
Qodobka 97-aad farqadiisa 3-aad waxay dhigaysaa in 4-ta Xunood ee laga soo xulanayo qaybaha bulshada kana mid noqonaya Maxkadamada Dastuuriga ah ay soo kala xulanayaan Golaha Wakiilada & Golaha Xukuumadu:-
“Afarta garsoore ee bulshada laga soo xulayo, labo ka mid ah waxaa dooranaya Golaha Wakiillada, labada kalena waxaa soo xulaya Golaha Xukuumadda waxaana ansixinaya Golaha Wakiillad” ku cad farqada 3-aad.
Isla qodobka 97-aad farqadiisa 5-aad waxay dhigaysaa in Gudoomiyaha Maxkadama sare uu noqonayo Gudoomiyaha Maxkamada Dastuuriga ah:-
“Guddoomiyaha Maxkamadda sare ayaa noqonaya Guddoomiyaha Maxkamadda Dastuurka” ku cad farqada 5-aad.
Dhismaha Maxkamada Dastuuriga ah sida uu dhigayo Dastuurku maahan mid laga talo gelinayo Ururada Siyaasada sida ay ku doodayaan Ururada UDAD & Midnimo dhamaan Xubnaha Maxkamada, Xoghayaha & Gudoomiyuhuba waxay ka imanayaan Maxkamada sare ee hada dhisan marka laga reebo 4 xubnoo oo soo xulashadooda Dastuurku u jideeyey Xukuumada & Golaha Wakiilada sida ku cad Qodobka 97-aad ee Dastuurka farqadihiisa 1-aad, 2-aad, 3-aad, 5-aad & 6-aad.
Maxkamada Dastuuriga ah waxaa lagu dhisayaa Xeer ay Xukuumadu soo diyaarisay ayna ansixin doonaan Golaha Wakiiladu sida ku cad farqada 10-aad ee Qodobka 97-aad:-
“Xukuumadda ayaa diyaarineysa xeer gaar ah oo lagu qeexayo dhismaha, habka iyo awoodaha Maxkamadda Dastuuriga, waxaana ansaxinaya Golaha Wakiillada” ku cad farqada 10-aad
Ururada Midnimo & Udad waxaa looga baahan yahay inay ogaadaan in Dastuurku u jideeyey dhismaha Maxkamada Dastuuriga ah Xukuumada hada xafiiska joogta, Garsoorayaasha Maxkamada Dastuuriga ah intooda badan, Xoghayana Maxkamada & Gudoomiyaha Maxkamaduna ay ka iman doonaan Maxkamada sare aysana suurtagal ahayn Dacwad ay qaadi weyday Maxkamada sare ee hada dhisan inay qaado oo si ka duwan uga garnaqdo Maxkamada Dastuuriga ah ee la dhisi doono.
Yaa ah Wakiil Dadweyne .
Marar badan waxaad ka maqlaysaa Hogaamiyayaasha Ururada Siyaasada marka ay u qiildoonayaan aragtidooda & go’aankooda inay yihiin wakiil Dadweyne, Bulshada reer Puntland ay rabto sida ay iyagu markaas arrintu ula muuqato.
Yaa ah Wakiil Dadweyne? Waa su’aal u baahan fasiraad sharci, dood & jawaab laakiin marka aad maskaxdaada kaashato oo adigu is weydiiso waxaa kuu soo baxaysa Jawaab aan u baahnayn inaad mudo badan ka fekerto.
Wakiil Dadweyne waxaa ah markaas Xukuumada xilka loo doortay ee haysa ama Xisbiyada (Muraacad/ Muxaafid) ku guulaysta Doorashooyinka oo ka hela codadka Dadweynaha aqlabiyad ku filan laakiin maahan xil qof walbaa sheegan karo ha noqodo shakhsi iska caadi ah ama Siyaasi loolan ugu jira sidii uu bulshada markaas cod uga heli lahaa.
Doorashadu Urur ma u baaqan doontaa.
Dadweynaha reer Puntland waxay u qabaan baahi weyn sidii looga miro dhalin lahaa Nidaamka Dimuqraadiyada ayna u soo dooran lahaayeen Wakiiladii u meteli lahaa Dowladda .
Hadaba waxaa is weydiin mudan hadii ay Ururada qaar qaadacaan doorashada iyagoo u cuskanaya arrimo aan waafaqsanayn sharciga ama doonitaan gaar ahaaneed doorashadu ma u baaqan doontaa?
Doorashadii Golayaasha Deegaanka Somaliland ee dhacday 28 Nov, 2012 waxaa qaadacay inay ka qayb galaan Xisbigii UDUB oo ka mid ahaa 3 da Xisbi ee rasmiga ahaa waxayna codsadeen in mudo 1 todobaad ah la siiyo si ay u soo xushaan xubnihii ugu qayb geli lahaa doorashooyinka maadaama markii hore uu jiray khilaaf iyaga dhexdood ahi.
Laakiin Gudiga doorashooyinku waxay ku gacan sayreen in ay aqbalaan codsiga UDUB taasina waxay dhabada u xaartay in UDUB qaadaco doorashada aysana ka qayb gelin.
UDUB wuxuu soo xukumayey Somaliland mudo 8 sano ah tan & 2002 ilaa 2010 wuxuuna ahaa Xisbi rasmi ah oo sharci ah laakiin codsigiisa ayaa ahaa mid sharci daro ah taasi waxay keentay in uusan doorashooyinkii ka qayb gelin siyaasiyiintii hogaaminayey ururkaasna ay ugu danbayntii ku kala biireen Ururadii kale ee doorashada ka qayb gelayey markii ay arkeen in Tareenka doorashooyinka loo hakin waayey qaadacaadoodiina wax saamayn ah kuma yeelan doorashooyinkii Golayaasha Deegaanka.
Hadaba hadii ay dhacdo in Ururada UDAD & Midnimo oo ah kuwo ugub horay aan u soo gelin doorasho haysan marna ku guulaysan codka shacaka ay qaadacaan doorashooyinka soo socda ee Golayaasha Deegaanka saamayn ma ku yeelan doonaa go’aankoodaasi doorashooyinka Puntland ? waa su’aal is weydiin u baahan oo ku xiran hadba go’aanka ay ka qaataan Gudiga doorashada & Hay’adaha arrimahaas ku shaqada lihi.
Gebo gebo.
Dimuqraadiyada Puntland waa mid curdin ah una baahan gardaadin si aynu uga miro dhalino himilooyinka shacbigeena qof walba, koox walba & urur walbana waxaa looga baahan yahay inuu ka soo baxo kaalinta kaga aadan .
Waxaan aaminsanahay shaqo kasta oo bilow ahi inay u baahan tahay samir, dulqaad & shaqo badan waxaan kale oo aaminsanahay khilaaf kasta & caqabad kasta oo hareeya geedi socodka Dimuqraadiyada Dalkeena in looga gudbi karo wada hadal & isu tanaasul .
Waxaan ku boorinayaa dhinacyada ku hawlan Dimuqraadiyada Puntland inay doonitaankasta oo shakhisayadeed ama Urur ka horumariyaan himilooyinka & rabitaanka shacabkeena, Waxaana muhim ah in la ogaado Dimuqraadiyadu inaysan ahayn sidaan doono hala yeelo balse ay tahay rabitaanka & dookha shacabka.
Shiine Culay
Follow on Twitte : @Shiineculay Email: shiine.culay@gmail.com
============================
QORAAGA AYEY U GAAR TAHAY QORAALKAAN LOOMAMA FASIRAN KARO TAN RAXANREEB.COM CIDII RABTA IN AY SI GAAR AH MAQAAL AMA FIKRAD U SOO DIRTO RAXANREEB WAXAA LOOGU SOO HAGAAJIN KARTAA ADMIN@RAXANREEB.COM
Use Facebook to Comment on this Post
